Skip Content
Kahoolawe aerial

Whakaarotia ngā moutere o Hawai’i – he aha tāu e pohewa nei? 

Kāore e kore, e kitea ana e koe te kirikiri kōuraura, mā kē rānei, ētehi tāngata e hekengaru ana, me ngā rākau niu e pīoioi ana i ngā hau koangi o te moana pūataata. 

Whakakoretia atu tērā whakaahua! Ehara te moutere o Kaho’olawe i te pērā, he koraha, he puehu, he takutai tokatoka, he wai ehuehu, ka mutu, kāore he hōtera, kāore he toa, kāore he hiko, ā, kāore hoki he tāngata. 

Engari, ahakoa kāore ērā āhuatanga i reira, e kore au e kī, kāore ōna rawa; ko tētehi mea nui kē atu kei reira, ko te wairuatanga, ā, koinei kē te take o te haerenga o mātou, o Te Matapunenga[1] ki taua whenua. 

Nō nehe, nō tuawhakarere, i huihui ai ngā iwi taketake ki Kaho’olawe ki te tuku karakia ki ō rātou atua māori, ā, whakahaeretia ana aua tikanga ki ngā wāhi tapu kei reira ngā tuāhu e tū tonu ana, nō te huringa o te wā ka kore haere ērā āhuatanga, ā, nāwai nāwai, ka riro ngā moutere katoa o Hawai’i i te kāwanatanga o Amerika, ka taka anō te wā, ka whakamahia te moutere tapu o Kaho’olawe i ngā tau o te whā tekau hei whenua whakamātau pahū mā te tauā moana o Amerika tonu. 

Pōkokohua hoki! 

Māringanui i ara ake he iwi mātātoa i ōna tau whā tekau ka huri, i pakanga, i whawhai kia hoki te whakahaeretia o te moutere raka ki ngā kānaka Māoli, nā te pērā i te tau 1990, i mutu ai ngā mahi whakapahū, ā, ka riro anō te moutere i ngā Maoli. Ko tētehi take i whakahokia ai te moutere, ko tā te Maoli kī i tā rātou kēhi, he wāhi me taea e rātou ā rātou tikanga tapu, arā ā rātou kawa ki ngā atua te whakahaere, ā, ko Lono tētehi o aua atua e āta whakamānawatia ana i ngā marama o Makahiki; ko te wā tērā e whakanuia ana te Tau Hou Maoli. Mai i taua wā, tau atu, tau mai, ka aro tētehi rōpū whāiti ki te hāpai i aua tikanga rā mō Makahiki. 


Nō reira, tō mātou māri i whāi wāhi ai mātou ki reira ki te mātakitaki i ā rātou tikanga, i ā rātou whakahaere ki te atua nei ki a Lono, arā e ai ki a tātou ko Rongo. 

Heoi anō, e tae atu ai ki reira me kaukau rawa! 

Kaua hoki ko tō kotahi me tana kore noa iho, engari kē ia, me kaukau me ō utauta, arā ngā mea mō te roanga o te noho e ono ngā pō, a te whā tekau tāngata ki reira: kākahu, tēneti, pēkemoe, kai, wai māori (nā ngā mahi pahū kāore he wai māori o te moutere), ngā tāwhara kai atua (mō ngā kawa ki ngā tuāhu), aha atu, aha atu, katoa me kaukau e te iwi i te poti ki reira. 

Nā konā me ngākau tapatahi ki te kaupapa, kāore ō take mehemea kāore koe e pono ki te kaupapa.

Engari, kei pātaia mai hoki mātou e koutou ‘e aha ana koutou, e Māori mā e, ki koraka?’, hāunga te mātakitaki, ko tā mātou he wānanga i tā mātou i kite ai, i rongo ai, i wheako ai nō mātou i ō tātou matamata huānga o Hawai’i me ā rātou whakahaere me kore noa e hihiri ō mātou ngākau ki te whakaora i ētehi o ā te Māori o tāukiuki whakahaere e pā ana ki a Matariki. 

Kia mōhio mai koutou, ko tētehi o ngā whakahaere a te iwi, ko te umu tapu, ā, e kitea ana he ōritengatanga kei taua mahi ki ētehi o ā tātou tikanga ki a Matariki, ka waiho noa e au tērā kōrero hei tīwhiri ki a koutou mō ngā whakaritenga kei te haere ake ā raurangi rā. 

Tē taea e au ngā mea katoa i mahi ai mātou te whakawhāiti ki konei, me pukapuka rawa e ea ai tērā, heoi anō, me kī pēnei, taihoa e te ao Māori, ka kitea ngā hua o tēnei haerenga whakahirahira rawa atu. 

Ka nui tēnā, hoi, me mihi e au te iwi nā rātou mātou i pōwhiri, i tauwhiro, i manaaki, kāore e ārikarika ā mātou whakamānawa nui ki a koutou, e te whānau, he wā tōna ko mātou ka hoki, ko koutou hoki ka tae mai ka puta ana te karanga ki a kouotu. 

Aloha i a ‘oukou! Ā hui hou! Aloha ‘āina!



[1] He rōpū karakia Māori taketake Te Matapunenga, i whakaritea e Ahorangi Pou Tēmara rāua ko Tākuta Wharehuia Milroy i ngā rima tau ka mahue ake nei. Ko ngā taura, he ika-ā-Whiro nō ngā rangapū tuatahi ki te tuaono o Te Panekiretanga o Te Reo. 

 Back to news & events

Published On:

Article By: Paraone Glyone



Other Articles

  • 24 July 2025

    Te Wānanga o Aotearoa chief executive Evie O’Brien announced as Te Kura Toroa

    Te Wānanga o Aotearoa celebrates its 40th anniversary by bestowing chief executive Evie O’Brien with the enduring title of Te Kura Toroa. Discover the cultural significance of this new role and its reflection of leadership, kaitiakitanga, and Māori values.

  • 23 July 2025

    Māori musician's reo Māori journey leads to wānanga kaiako role

    Jordyn Rapana, known as Jordyn With A Why, shares her inspiring journey of learning te reo Māori to raise her tamariki in a reo-speaking home. From immersion study to becoming a kaiako at Te Wānanga o Aotearoa, discover how music, whānau, and culture shaped her path.

  • 16 July 2025

    Keeping clean and kicking off a business through wānanga programme

    Kristin Adams turned her recovery journey into a business success through Te Wānanga o Aotearoa’s Smart Steps to Business programme. Discover how education, support, and determination helped her launch Pinky and Co and rebuild her life with purpose.

  • 9 July 2025

    Victoria's Journey: Embracing te reo Māori in healthcare

    Nurse Victoria Richmond shares how learning te reo Māori through Te Wānanga o Aotearoa’s Papa Reo programme has deepened her cultural competency and patient care. Discover how flexible online learning is helping bridge cultural gaps in Aotearoa’s healthcare system.